Kalaja e Rozafes
Në periudhën e ndërtimit të kështjellës treva
banohej nga fisi Ilir i Labeatëve, lundrimtarë e tregtarë të zotë. Në këtë kohë qyteti
merr një zhvillim ekonomik, gjë që dëshmohet nga prerja e monedhës në qytet që
në vitin 230 p.e.r. Nga monedha mësojmë emrin që ka pasur qyteti
në atë kohë, SΚΟΔRΙΝΩΝ. Në
vitin 181 p.e.r. bëhet Kryeqytet i Mbretërisë Ilire, me sundimtar Gentin,
dhe kishte një shtrirje të madhe në pjesën veriore deri në lumin Naretva
(thuhet edhe deri në Friulin e sotëm, në Itali).
Gjatë shek. II p.e.r. në kalanë e qytetit zhvillohen luftërat me Romën dhe në
vitin 168 pushtohet nga Roma dhe bëhet një nga qendrat e njësive
administrative të Perandorisë Romake. Kështjella Rozafa është monumenti
historik më antik.
Ajo është vendosur në pikë strategjike për të
kontrolluar fushat përreth, hyrjen në liqenin e Shkodrës si dhe kalimin në
thellësi të vendit e të Ballkanit në Lindje. Në muret
rrethuese të kalasë, të cilat përfshijnë rreth 9 ha tokë, dallohen qartë
ndërtimet e katër periudhave: Balshajve (shek. XIV), zotërimi venecian (shek.
XV), pushtimi osman (shek. XVI-XVII), dhe e Bushatlinjve (shek. XVIII-XIX).
Qyteti antik dhe mesjetar shtrihej përkatësisht përreth akropolit, kalasë dhe
ishte i mbrojtur edhe me mure të jashtme rrethuese. Pamja e sotme e kështjellës
i detyrohet punës që u bë nën drejtimin e venecianëve, ndër të parat punime me
karakter të përhershëm, qé ndërtimi i saranxhave në vitin 1394 ku mblidhej uji
i shiut me anë ujësjellësve prej gurit të gjallë dhe derdheshin brenda për ta
pasur si depozitë në rast rrethimi nga armiku. Këto shihen edhe sot dhe ka
ndonjë që ujin e depozituar e ruan aq mirë dhe pastër, sa jo vetëm që mund të
pihet, por edhe nuk i lë gjë mangut ujit të pusave të qytetit. Prej viti
1461-1474 vazhdoi forcimi i mureve të kalasë ku punuan mjeshtra vendas dhe
dalmat; brenda kësaj kohe u mor pjesa verilindore që ishte pronë e familjes
shkodrane Jonima duke i dhënë si shpërblim për këtë, ndërrim tokë afër kishës
së Shën Vlashit, ku tani është Hamami.
Kështjella ka një histori të gjatë luftarake
dhe te lidhur me qytetin e Shkodrës ka një gojëdhënë popullore e baladë. E ndërtuar gjatë mbretërisë
Ilire, përfaqësohet nga një legjendë që tregon mbajtjen e një premtimi, të Besës legjendare. Rozafa, nusja e më të voglit ndër tre
vëllezër (baca Gjergj), u muros e gjallë në themelet e kalasë,- si këshillë nga
një plak tregon legjenda,- si një sakrificë për të ndalur përgjithnjë syrin e
keq që shkatërronte muret për çdo natë. Uji gëlqeror që kalon ndër muret e
kalasë lidhet, në fantazinë e folklorit, me qumështin e gjirit të Rozafës,
kërkesa e së cilës si akord për të pranuar sakrificën ishte lënia e anës së
djathtë të trupit «sýnin e djathtë qi t'shoh birin t'em, krahun e djathtë qi ta
mbâj, gjinin e djathtë qi ta ushqej, kâmben e djathtë qi me përkûnd djepin» që
të kujdesej për të birin e sapolindur.
Brenda
mureve antike ka edhe një muzé i kushtuar historisë dhe legjendës së
kështjellës. Për toponiminë, balada, sidomos ajo që flet për kalanë e Shkodrës,
jep një sërë territoresh. Ato gërshetohen me territorin rreth kështjellës se
Rozafatit: Kazenë, Maldunus, ose Valdunus (kodra mbi të cilën ngrihet
Rozafati), Zarufe. Të tria këto ekzistojnë edhe sot. Humanisti dhe historiani
shqiptar, Marin Barleti me
1504 shkruan në "Rrethimi i Shkodrës": "Na patën rënë në dorë
disa shkrime... Ishin shkruar aty në gjuhën popullore se një farë Roza me
motrën e vet, të quajtur Fa, qenë themeluesit e parë të Shkodrës e prandaj fortesa
e saj quhet Rozafa". Ekziston një variant i baladës, në të cilin gjithçka
kryhet nga Roza e Fa sipas veprimeve dhe situatave të baladës së murimit. Por
Barleti nuk i përmend situatat dhe nuk e përmend flijimin. Ndoshta sepse ai
është monoteist. Mbledhësi i këtij varianti është H. Hecquard dhe për këtë
çështje shprehet më hollësisht në një studim Vili Kamsi.
Sipërfaqja
prej 3,5 km katrorë. Lartësia mbi nivelin e detit luhatet nga 120 m (hyrja
në kështjellë) në 130 m, (zona e sektorit të fundit). Perimetri i mureve është
881 m. Kështjella ndahet në tre sektore (oborre). Më i rëndësishmi është i
fundit ku kishte qendrën kapiteneria, ose rezidenca e guvernatorit, e ndërtuar
nga venecianët në fillim të shek. XV.
Comments
Post a Comment